10 năm dự án đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông

Quá trình triển khai dự án kéo dài qua 5 đời Bộ trưởng GTVT. Bắt đầu từ thời ông Đào Đình Bình và Hồ Nghĩa Dũng, đến thời ông Đinh La Thăng lên làm Bộ trưởng thì dự án được phê duyệt, khởi công xây dựng và tiếp tục được triển khai qua thời ông Trương Quang Nghĩa và hiện tại là ông Nguyễn Văn Thể.

Trước thời điểm dự án được đưa vào hoạt động, khai thác thương mại, cùng nhìn lại những dấu mốc trong quá trình triển khai dự án Đường sắt Cát Linh - Hà Đông.

Về tiến độ dự án, ngay từ khi khởi công được xác định sẽ hoàn thành đưa vào khai thác thương mại từ tháng 6/2015. Sau đó, trong quá trình triển khai dự án gặp nhiều khó khăn, vướng mắc nên liên tiếp lùi tiến độ tới tháng 6/2016, rồi tháng 12/2016, tháng 2/2017, tháng 10/2017, quý II/2018, cuối năm 2018, tháng 4/2019, cuối năm 2019, đầu năm 2020, cuối năm 2020, đầu năm 2021, giữa năm 2021, và tới nay Phó Thủ tướng Lê Văn Thành yêu cầu tới ngày 10/11, Bộ GTVT phải bàn giao cho Hà Nội để đưa vào khai thác.

Về dấu mốc thi công, sau 7 năm thi công, tuyến đường sắt Cát Linh – Hà Đông được đóng điện vào tháng 7/2018, đánh dấu hoàn thành cơ bản phần xây dựng và lắp đặt thiết bị. Đoàn tàu chính thức chạy thử từ tháng 9/2018.

Cuối năm 2018, Bộ GTVT công bố dự án hoàn thành cơ bản phần xây lắp (99%), phần công việc còn lại chủ yếu liên quan giấy tờ, thủ tục, và sẵn sàng cho giai đoạn chạy thử toàn hệ thống để đánh giá an toàn và nghiệm thu. Do thủ tục, hồ sơ của dự án chưa đủ cơ sở để Bộ GTVT cho phép chạy thử nên phải lùi tới cuối năm 2019, rồi đầu năm 2020.

Tháng 9/2019, khi dự án còn 1% liên quan đến hạng mục chỉnh trang làm đẹp, khắc phục một số khiếm khuyết về thiết kế. Tổng thầu Trung Quốc cho rằng dự án có thể đưa vào khai thác thương mại, tuy nhiên Bộ GTVT không đồng ý và cho rằng dự án phải đảm bảo an toàn tuyệt đối mới đưa vào khai thác thương mại. Do vậy tổng thầu phải khắc phục và hoàn thành, đảm bảo dự án.

Để đảm bảo tuyệt đối an toàn trước khi bàn giao dự án đường sắt Cát Linh-Hà Đông đưa vào vận hành khai thác thương mại, Bộ GTVT đã thuê Tư vấn ACT (Pháp) đánh giá an toàn hệ thống để tiến hành đánh giá an toàn từ khâu thiết kế, thi công, lắp đặt thiết bị và vận hành toàn bộ hệ thống.

Cuối tháng 4/2021, Tư vấn ACT cấp chứng nhận an toàn hệ thống kèm theo 16 khuyến cáo về an toàn cho dự án, Bộ GTVT hoàn thành nghiệm thu công trình và gửi Hội đồng thẩm định nhà nước về công trình xây dựng. Song song quá trình này, Bộ GTVT đã bàn giao hồ sơ kỹ thuật cho Công ty Metro Hà Nội (đơn vị khai thác thương mại).

Đến ngày 29/10/2021, Hội đồng kiểm tra Nhà nước đồng thuận kết quả nghiệm thu dự án. Đây là điều kiện quan trọng cuối cùng để đưa dự án vào khai thác thương mại. Dự kiến dự án sẽ được đưa vào khai thác thương mại từ ngày 10/11 tới.

Tổng mức đầu tư ban đầu của Dự án được phê duyệt năm 2008 là 8.769,9 tỷ đồng (tương đương 552,86 triệu USD). Đến năm 2017, tổng mức đầu tư được điều chỉnh lên 18.001,5 tỷ đồng (tương đương 868,04 triệu USD), tăng 9.231,632 tỷ đồng (tương đương 315,18 triệu USD) so với tổng mức đầu tư được duyệt ban đầu.

Dự án sử dụng vốn vay của Chính phủ Trung Quốc và vốn đối ứng trong nước. Trong đó phần vốn vay của Trung Quốc là 13.867,1 tỷ đồng (tương đương 669,62 triệu USD), bao gồm: Vốn vay tín dụng ưu đãi: 1,2 tỷ NDT (tương đương 169 triệu USD); Vốn vay tín dụng ưu đãi bên mua: 250 triệu USD; Vốn vay bổ sung từ nguồn tín dụng ưu đãi: 1,678 tỷ NDT (tương đương 250,62 triệu USD).

Phần vốn đối ứng của Việt Nam: 4.134,399 tỷ đồng (tương đương 198,42 triệu USD), gồm: Chi phí giải phóng mặt bằng, quản lý dự án, tư vấn, lãi vay, phí các loại, thuế giá trị gia tăng, chi phí khác: 183,39 triệu USD (tương đương 3.818,769 tỷ đồng); Chi phí dự phòng: 315,630 tỷ đồng, tăng 99,321 tỷ đồng (tương đương 15,03 triệu USD).

Dù chưa đưa vào khai thác thương mại, nhưng từ năm 2020, Bộ GTVT đã phải bố trí vốn để trả nợ gốc khoản vay 250 triệu USD của dự án này (khoản vay bổ sung do tăng vốn).

Tuy nhiên, dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông vẫn là tuyến đội vốn ít nhất trong số các tuyến đường sắt đô thị đang thi công (thấp hơn tuyến Nhổn - ga Hà Nội, và 2 tuyến của TP.HCM). 

Theo Bộ GTVT, dự án đường sắt Cát Linh - Hà Đông chậm tiến độ, tăng tổng mức đầu tư do cả lỗi khách quan và chủ quan với nhiều nguyên nhân chính. 

Về nguyên nhân chủ quan, do thiết kế cơ sở ban đầu sơ sài dẫn tới phải điều chỉnh, việc phải chờ nhà tài trợ phê duyệt hợp đồng, cấp hiệu lực cho hiệp định vay vốn bổ sung kéo dài. 

Đồng thời Ngân hàng xuất nhập khẩu Trung Quốc (China Eximbank) là cơ quan quản lý, cung cấp nguồn vốn vay nhưng không thiết lập đại diện thường trú tại Việt Nam, ảnh hưởng đến hiệu quả điều hành cấp vốn thực hiện dự án. 

Tập đoàn Cục 6 đường sắt Trung Quốc (tổng thầu EPC) chưa có kinh nghiệm trong triển khai thực hiện dự án tổng thể theo hình thức hợp đồng EPC, đồng thời chưa thực hiện theo đúng cam kết về tiến độ, thiếu kinh nghiệm trong việc thiết kế. 

Cách thức triển khai thực hiện dự án ở mỗi nước có sự khác biệt, đặc biệt là cách thức lập hồ sơ thiết kế, hồ sơ nghiệm thu thanh toán. Trong khi đây là lần đầu tiên tổng thầu Trung Quốc thực hiện dự án tại Việt Nam, khiến việc quản lý, điều hành của tổng thầu còn nhiều lúng túng và bất cập. 

Thêm nữa là công tác giải ngân của hiệp định vay bổ sung gặp nhiều vướng mắc do các bên chưa thống nhất được ý kiến pháp lý. Các quy định và chế tài xử lý đối với hợp đồng EPC còn chưa đầy đủ. 

Về nguyên nhân khách quan, theo Bộ GTVT, do công tác giải phóng mặt bằng tại trung tâm TP. Hà Nội rất chậm và phức tạp, không đáp ứng được yêu cầu của công tác khảo sát thiết kế kỹ thuật. 

Thứ hai, do yếu tố khác biệt về quy định giữa hai quốc gia về các tiêu chuẩn kỹ thuật, quy trình, quy phạm trong bước thiết kế, thi công và dự toán gây khó khăn trong công tác điều hành, tổ chức thực hiện.

Hệ thống quy định của pháp luật hiện hành của Việt Nam về thực hiện hợp đồng EPC chưa đầy đủ, đồng bộ, đặc biệt là quy định về tính trọn gói giữa các yếu tố kỹ thuật, tài chính, thủ tục, thẩm quyền phê duyệt điều chỉnh dự án.

Theo kế hoạch, ngày 6/11, Bộ GTVT sẽ bàn giao Dự án đường sắt Cát linh – Hà Đông cho UBND TP. Hà Nội tiếp nhận đưa vào khai thác thương mại.

Ngay sau khi TP Hà Nội tiếp nhận bàn giao từ Bộ GTVT, đúng 7h ngày 6/11 các đoàn tàu Cát Linh – Hà Đông sẽ chính thức vận hành chở khách thương mại.

Để chuẩn bị vận hành tuyến đường sắt Cát Linh - Hà Đông, Công ty Metrro Hà Nội đã bổ sung các quy trình an toàn theo khuyến cáo của Tư vấn độc lập ACT (tư vấn Pháp), như bổ sung 82 lao động cho công tác an toàn, được đào tạo và cấp chứng chỉ. 

Kế hoạch vận hành giai đoạn đầu kéo dài một năm, sau đó sẽ được đánh giá, rút kinh nghiệm. 6 tháng đầu, tàu mở tuyến lúc 5h30, đóng tuyến lúc 20h hàng ngày, tần suất chạy 10-15 phút mỗi chuyến. Nếu khách đi đông, Metro Hà Nội sẽ điều chỉnh, tránh vận hành ít khách không hiệu quả.

Tuyến đường sắt Cát Linh – Hà Đông dài hơn 13km đi trên cao, với 12 ga, tốc độ thiết kế 80km/h, tốc độ khai thác thương mại trung bình 35km/h. Khi vào ga, tàu sẽ dừng 25-35 giây để khách lên xuống. Thời gian tàu chạy toàn tuyến hết 25,5 phút (gồm cả thời gian dừng).

Thời gian tàu chạy hàng ngày sẽ bắt đầu phục vụ từ 5h đến 23h. Giờ cao điểm cứ 6 phút sẽ có chuyến tàu (sức chứa 960 người), giờ thấp điểm 10 phút/chuyến cập ở các ga để đón trả khách.

Chính thức bàn giao đường sắt Cát Linh - Hà Đông, đón khách miễn phí 15 ngày

Sáng ngày hôm nay (6/11), tuyến đường sắt Cát Linh - Hà Đông chính thức được bàn giao và đưa vào khai thác thương mại. Tham dự Lễ bàn giao có Bí Thư Thành uỷ Hà Nội Đinh Tiến Dũng, Phó Thủ tướng Lê Văn Thành, Bộ trưởng GTVT Nguyễn Văn Thể cùng lãnh đạo các bộ, ngành và địa phương.

Phát biểu tại buổi lễ, ông Vũ Hồng Phương, Giám đốc Ban Quản lý dự án đường sắt (Bộ GTVT) cho biết, trước khi đưa vào khai thác, dự án đã vận hành thử 70.000 km an toàn. Dự án đã được Bộ GTVT nghiệm thu đảm bảo tuân thủ đúng quy định và Hội đồng Kiểm tra nhà nước đã chấp thuận kết quả, đủ điều kiện bàn giao đưa vào khai thác.

Lễ bàn giao đường sắt Cát Linh – Hà Đông cho TP Hà Nội

Theo Thứ trưởng GTVT Nguyễn Ngọc Đông, kết cấu hạ tầng giao thông được Chính phủ và Hà Nội quan tâm đầu tư để giảm ùn tắc giao thông, trong đó đẩy mạnh đầu tư vận tải hành khách công cộng. Theo quy hoạch, Thủ đô Hà Nội sẽ xây dựng 10 tuyến đường sắt đô thị kết nối xuyên tâm và vành đai tới các khu đô thị, trong đó có tuyến Cát Linh-Hà Đông là dự án đường sắt đô thị thí điểm đầu tiên được xây dựng.

Để phát huy hiệu quả tối đa của dự án cần phải có sự kết nối đồng bộ giữa các loại hình giao thông khác cũng như sớm hoàn thiện hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị theo quy hoạch phát triển giao thông đã được thông qua.

Lãnh đạo Chính phủ và TP Hà Nội thử nghiệm vận hành dự án

Bộ GTVT yêu cầu Ban quản lý dự án đường sắt chỉ đạo Tổng thầu EPC (Trung Quốc) phối hợp chặt chẽ với Công ty TNHH MTV Đường sắt Hà Nội (Metro Hà Nội) trong quá trình khai thác, vận hành, bảo hành hệ thống theo đúng hợp đồng.

Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Dương Đức Tuấn cho biết, quy hoạch mạng lưới đường sắt đô thị Hà Nội đến năm 2030, TP sẽ có 10 tuyến với tổng chiều dài 417,8km, thế nhưng với tiến độ hiện nay, 8-10 năm mới xây dựng được một tuyến đường sắt đô thị thì việc huy động nguồn vốn, đặc biệt vốn ODA cần có bước đột phá để xây dựng vì đây là loại hình vận tải khối lượng lớn, góp phần quan trọng giảm ùn tắc nên cần được quan tâm đầu tư.

Hành khách chọn ga đến khi mua vé. Trong 15 ngày đầu, Metro Hà Nội sẽ miễn phí cho người dân

Phó Chủ tịch Hà Nội đánh giá, Dự án đường sắt đô thị Cát Linh-Hà Đông có ý nghĩa quan trọng trong giao thông công cộng và khởi đầu cho quy hoạch đường sắt đô thị. TP đã chỉ đạo các cơ quan có liên quan phối hợp với chủ đầu tư thực hiện triển khai dự án, đến nay công trình đã được hoàn thành và chấp nhận nghiệm thu. TP cũng chuẩn bị đủ nhân lực, năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch tiếp nhận bàn giao để vận hành khai thác.

Ông Dương Đức Tuấn đề nghị Metro Hà Nội tổ chức tiếp nhận, vận hành tàu an toàn chính xác, bảo trì phương tiện và hạ tầng kỹ thuật, khai thác nhà ga có hiệu quả. Sở GTVT tổ chức giao thông công cộng kết nối an toàn…

Lối vào nhà ga Cát Linh với hệ thống thẻ từ

Ngay sau lễ bàn giao, đúng 9h sáng nay, đường sắt đô thị Cát Linh – Hà Đông chính thức đón khách thương mại. Trong 15 ngày đầu sẽ miễn phí toàn bộ cho khách đi tàu.

Kế hoạch vận hành giai đoạn đầu là 1 năm kể từ khi bàn giao. Trong đó, 6 tháng đầu tiếp nhận vận hành từ thấp đến cao để phù hợp với mức độ sử dụng dịch vụ của người dân một cách linh hoạt.

Lãnh đạo Chính phủ, Hà Nội đi tàu điện Cát Linh - Hà Đông

Người dân tham khảo sổ tay hướng dẫn hành khách

Ga đi tuyến đường sắt Cát Linh - Hà Đông trong ngày đầu đưa vào khai thác

Người dân chờ đi tàu tại ga Cát Linh

Dự án đường sắt đô thị Hà Nội, tuyến Cát Linh - Hà Đông chính thức đưa vào khai thác

Thời gian tàu hoạt động phục vụ người dân như xe buýt (từ 6h đến 23h). Thời gian đầu, 15 phút có 1 chuyến, nếu khách đi đông sẽ điều chỉnh 10 phút có 1 chuyến. 6 tháng tiếp theo sẽ vận hành từ 5h30 đến 23h30 hàng ngày.

Giá vé lượt từ trên 7.000 đồng đến 15.000 đồng tùy theo chặng sử dụng; giá vé ngày là 30.000 đồng/người/ngày (không giới hạn số lượt đi lại trên tuyến).

Giá vé tháng có các mức 200.000 đồng/người/tháng cho hành khách phổ thông; 100.000 đồng/người/tháng cho học sinh, sinh viên, người lao động tại các khu công nghiệp. 

Những bài học rút ra từ dự án đường sắt đô thị đầu tiên

Về những bài học được rút ra sau khi thực hiện dự  án đường  sắt Cát Linh – Hà Đông, Thứ trưởng Đông cho rằng, về tiêu chuẩn đường sắt đô thị hiện nay Việt Nam cơ bản chưa có. Bộ GTVT mới ban hành một số quy định về tiêu chuẩn, quản lý khai thác, còn tiêu chuẩn thiết kế, thiết bị thì chưa có. Do vậy, trong quá trình thực hiện chỉ mới áp dụng các tiêu chuẩn Việt Nam đã  có như tiêu chuẩn về bê tông, xi măng. Còn lại các tiêu chuẩn Việt Nam chưa có vẫn áp dụng theo tiêu chuẩn Trung Quốc.

Thứ trưởng Nguyễn Ngọc Đông (bên phải) và Phó Chủ tịch TP Hà Nội Dương Đức Tuấn tại buổi họp báo  chiều 4/11

Ông Đông cho rằng, hệ thống tiêu chuẩn của dự án đường sắt Cát Linh – Hà Đông là một bài học. Ngay tiêu chuẩn của Trung Quốc cũng chưa thật đồng bộ, từ khi triển khai dự án chưa có tiêu chuẩn khai thác. Vì thế, trong quá trình thực hiện chúng ta phải tiếp cận nên sau này phải cập nhật thêm. Đây là bài học rút ra để sau này thực hiện các dự án tương tự sẽ đồng bộ, nhanh và rút ngắn thời gian hoàn thành.

Bài  học tiếp theo được đại diện Bộ GTVT rút ra đó là bài học về giải phóng mặt bằng (GPMB). Theo ông Đông đối với dự án đường sắt đô thị đi trong nội đô thì GPMB cần phải được tách riêng thành một dự án làm trước. Tại dự án đường sắt Cát Linh – Hà Đông đáng lẽ ra công  tác này phải hoàn thành từ năm 2015, nhưng thực tế lại vướng đến 2017 và kéo theo điều chỉnh thiết kế làm dự án chậm tiến độ. 

“Thực tế nếu có mặt bằng sạch, dự án Cát Linh – Hà Đông thi công xây dựng hoàn thành chỉ trong 3 năm. Khi thực hiện nếu giải quyết được mặt bằng cũng sẽ tách bạch được trách nhiệm của các bên”, ông Đông nói.

Ngoài ra hợp đồng EPC (hợp đồng thiết kế - cung cấp thiết bị công nghệ và thi công xây dựng) giữa Việt Nam và thông lệ quốc tế còn có sự khác biệt, Việt Nam cần quy định chi tiết hơn, phù hợp với thông lệ quốc tế để tránh phát sinh tranh chấp.

“EPC theo thông lệ quốc tế tổng thầu, nhà thầu thiết kế, thi công lắp đặt chạy tàu cho đến khi hoàn thành bàn giao theo kiểu chìa khoá trao tay, nhưng thực tế khi triển khai lại phải duyệt cả kỹ thuật, dự toán… Việc này Bộ  GTVT đang đề  xuất kiến  nghị có điều chỉnh”, ông Đông thông tin.

Bài học khác là thời gian nghiệm thu kéo dài. Thứ trưởng Đông thừa nhận, dự án rất mới nên phải đối chiếu, các cơ quan đều rất thận trọng, tiêu chuẩn chưa đồng bộ vừa làm vừa cập nhật. Do đây là dự án đầu tiên, thí điểm nên có những cái ta chưa biết, nhiều bài học cần rút ra. 

 Về trách nhiệm các cơ quan, Bộ GTVT đã báo cáo trách nhiệm chung thuộc về chủ đầu tư, giải phóng mặt bằng thuộc Hà Nội. Bộ sẽ phân tích đánh giá trách nhiệm cụ thể các cơ quan liên quan và xử lý theo quy định.

Nguồn: vietnamnet.vn

Bài: Vũ Điệp

Ảnh:Đức Yên - Đình Hiếu

Thiết kế: Quốc Dũng

Đường sắt Cát Linh – Hà Đông được đánh giá an toàn như thế nào?