Ngôi làng du lịch tốt nhất thế giới dưới thung lũng Bắc Sơn

Quỳnh Sơn - một làng quê nhỏ bé của Việt Nam đã bước ra thế giới bằng cách giản dị nhất là gìn giữ những giá trị bản sắc và mở lòng đón nhận những gì nhân loại trân trọng: Sự bền vững, hài hòa và lòng hiếu khách.

Ngôi làng đặc biệt nằm dưới thung lũng Bắc Sơn. (Nguồn: UN Tourism)

Giữ nhịp sống chậm rãi từ bao đời nay, Làng du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn (xã Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn) vừa viết nên câu chuyện mới với vị thế của “Làng du lịch tốt nhất” do Tổ chức Du lịch Liên hợp quốc (UN Tourism) vinh danh năm 2025.

Ngôi làng đặc biệt có kiến trúc và lối sống giao hòa với thiên nhiên.

Làng Quỳnh Sơn nằm ở xã Bắc Sơn, thung lũng Bắc Sơn — được gọi là "thung lũng vàng" của tỉnh Lạng Sơn bởi khung cảnh những cánh đồng lúa chín vàng trải dài, được bao bọc bởi những dãy núi đá vôi hùng vĩ. Ngôi làng với gần 450 ngôi nhà sàn gần trăm năm tuổi với khoảng 1.800 nhân khẩu là dân tộc Tày định cư lâu đời cùng thống nhất quay về một hướng Nam như minh chứng cho cách người dân bản địa sống hòa hợp với thiên nhiên. 

Hình thành từ năm 2010 và được công nhận là Điểm du lịch địa phương năm 2015, Quỳnh Sơn hiện lưu giữ hơn 200 ngôi nhà sàn cổ, ruộng bậc thang uốn lượn giữa thung lũng và nhiều nghề truyền thống như đan lát, dệt thổ cẩm, làm bánh chưng đen. Điều đặc biệt là toàn bộ hơn 400 ngôi nhà sàn ở Quỳnh Sơn đều "quay mặt" về hướng Nam — tức mặt trước nhà hướng Nam, lưng tựa vào dãy núi đá vNguyên nhân tất cả ngôi nhà trong làng đều quay về một hướng bắt nguồn từ điều kiện khí hậu và địa thế đặc trưng của thung lũng Bắc Sơn. Nhìn từ trên cao, ngôi làng Quỳnh Sơn hiện lên như một tổng thể kiến trúc đồng nhất — các mái ngói âm dương đỏ nâu san sát, đều hướng về một phía Nam tươi sáng, lưng tựa vào núi — tạo nên một hình ảnh rất hiếm trong số các làng, bản dân tộc vùng miền núi.

Khu vực này có mùa đông lạnh, gió bấc thổi mạnh từ phương Bắc, trong khi mùa hè lại nóng ẩm. Người Tày từ xa xưa đã quan sát và đúc kết rằng xây nhà hướng Nam giúp tránh gió lạnh, đón nắng ấm và tận dụng luồng gió mát thổi vào thung lũng.

Từ xưa đến này, người dân luôn tin vào câu ngạn ngữ "sơn quản nhân định, thuỷ quản tài", có nghĩa là núi non quản lý về số lượng, sức khỏe, và phẩm chất tốt đẹp của những người trong gia đình. Do đó, cấu trúc chọn hướng nhà phụ thuộc vào địa hình nàylà một cách thích ứng thông minh của cư dân vùng núi nơi đây.

Không chỉ là hướng nhà, nhiều du khách đến đây còn bị thu hút bởi kiến trúc các ngôi nhà theo cùng một phong cách. Từ mái ngói âm dương đến cách bày trí nhà sàn, tất cả đều thống nhất, khiến cả ngôi làng như liền một khối.

Được biết, ngói lợp nhà được cung cấp từ chính những nghệ nhân trong làng làm theo phương pháp truyền thống của xã. Hàng trăm năm qua, địa phương còn cung cấp ngói âm dương cho toàn tỉnh và vùng lân cận.

Để làm ra viên ngói, phải tuân theo quy trình 8 bước được người Tày gìn giữ qua nhiều đời, từ chọn đất, làm nhuyễn, ủ đất, lọc tạp chất, vào khuôn, làm khô, nung trong lò đến chọn thành phẩm.

Chính vì vậy, du khách nước ngoài sau khi đến đây đều cho biết họ bất ngờ vì làng vẫn giữ được nét "nguyên bản, trọn vẹn", khác với các điểm du lịch đã bị thương mại hóa.

Tôn vinh văn hoá bản địa

Nằm lọt thỏm giữa những dãy núi đá vôi trùng điệp của thung lũng Bắc Sơn, Quỳnh Sơn có nét đặc biệt hiếm thấy là hầu hết các ngôi nhà đều quay về hướng Nam - hướng được người Tày gọi là “thông long” để đón sinh khí, ánh sáng và may mắn.

Đặc biệt, vào mùa lúa chín khoảng tháng Chín, tháng Mười, cả ngôi làng như biến thành tấm thảm vàng óng hoà quyện giữa mây trời và núi non. Khách đến đây không chỉ để ngắm cảnh, mà còn để sống chậm lại, nghe những câu chuyện của người dân, thử một bữa cơm Tày với khâu nhục, vịt quay, cá suối nướng hay bánh chưng cẩm.

Quỳnh Sơn phát triển du lịch dựa vào cộng đồng, nơi mỗi người dân chính là hướng dẫn viên, người kể chuyện, người gìn giữ bản sắc văn hóa. Được biết, hơn 90% dân cư trong làng mang họ Dương – một chi tộc Tày có truyền thống đoàn kết và gìn giữ văn hóa lâu đời.

Du khách thích thú trải nghiệm hoạt động trồng lúa tại làng. (Nguồn: Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam)

Nhờ đó, du lịch không làm xáo trộn đời sống truyền thống mà trở thành một phần tự nhiên của cộng đồng. Trong làng chỉ có một số hộ làm du lịch, chủ yếu là dịch vụ homestay giản dị, không ồn ào thương mại. Du khách đến đây được đón tiếp như người thân về thăm nhà, được mời ăn cơm, cùng đi gặt lúa, đan giỏ, nấu rượu ngô hay ngồi hát then bên bếp lửa.

Chính sự chân tình và mộc mạc ấy khiến mỗi năm, hàng trăm du khách nước ngoài chọn Quỳnh Sơn làm điểm dừng chân, học cách sống chậm, hòa mình vào thiên nhiên và con người bản địa như khám phá nghề làm mái ngói âm dương, leo núi Nà Lay…

Làng còn lưu giữ nhiều di tích lịch sử - văn hóa như đình Quỳnh Sơn thờ Quý Minh Đại Vương đã hàng trăm năm tuổi, hay cầu Rá Riềng – nơi ghi dấu khởi nghĩa Bắc Sơn năm 1940.

Hằng năm, vào tháng Giêng, người dân lại nô nức tổ chức lễ hội Lồng Tồng – lễ hội xuống đồng cầu cho mùa màng bội thu. Tiếng hát ví, hát then, múa Tán Đàn vang lên giữa không gian rộn ràng của các trò chơi dân gian như ném còn, đánh đu… làm nên một Quỳnh Sơn rực rỡ sắc màu văn hóa vùng Đông Bắc.

Hành trình trở thành “Làng du lịch tốt nhất”

Từ nhiều năm trước, với định hướng phát triển du lịch xanh và bền vững, tỉnh Lạng Sơn đã đầu tư cải thiện hạ tầng du lịch gắn với bảo vệ môi trường: Hệ thống thu gom và xử lý rác thải, nguồn nước sạch, hạn chế nhựa dùng một lần, tăng diện tích cây xanh.

Tại Quỳnh Sơn, mỗi ngôi nhà đều được khuyến khích sử dụng vật liệu tự nhiên, mái ngói âm dương truyền thống, vừa đẹp vừa thân thiện với môi trường. Cộng đồng cư dân địa phương là trung tâm của sự thay đổi: được đào tạo kỹ năng đón tiếp, quản lý dịch vụ, bảo đảm vệ sinh an toàn thực phẩm, phòng cháy chữa cháy, ứng xử văn minh và bảo vệ môi trường.

Quỳnh Sơn phát triển du lịch dựa vào cộng đồng, nơi mỗi người dân chính là hướng dẫn viên, người kể chuyện, người gìn giữ bản sắc văn hóa. (Nguồn: Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam)

Gia đình ông Dương Công Chích là một trong năm hộ đầu tiên trong làng chuyển đổi sang làm du lịch để đón khách. Các mô hình sinh kế tại chỗ như homestay, ẩm thực truyền thống, nghề thủ công và trải nghiệm nông nghiệp - văn hóa đã giúp gia đình ông cùng bà con tăng thu nhập, khuyến khích phụ nữ và thanh niên tham gia chuỗi giá trị du lịch.

Bà Trần Thị Bích Hạnh - Phó Giám đốc Trung tâm Xúc tiến Đầu tư, Thương mại và Du lịch tỉnh Lạng Sơn cho biết Trung tâm đã khởi động chiến dịch quảng bá sâu rộng về Quỳnh Sơn từ năm 2023. Hình ảnh làng du lịch cộng đồng được giới thiệu trên cổng Du lịch thông minh, các nền tảng mạng xã hội và đặc biệt là qua các video trải nghiệm được đầu tư kỹ lưỡng.

Trung tâm còn mời nhiều KOL, KOC nổi tiếng đến trực tiếp trải nghiệm và sáng tạo nội dung ngắn, giúp hình ảnh Quỳnh Sơn lan tỏa mạnh mẽ, thu hút hàng triệu lượt xem trên không gian mạng.

Những nỗ lực đó được cụ thể hóa vào đầu năm 2025, khi bộ hồ sơ ứng cử giải thưởng “Làng du lịch tốt nhất thế giới” được hoàn thiện bằng tiếng Anh dày 53 trang, kèm hàng chục hình ảnh, video và tài liệu minh chứng được Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam thẩm định và gửi đến UN Tourism.

Sau nhiều vòng đánh giá nghiêm ngặt về quản trị, sáng tạo, bền vững, môi trường và đóng góp cho các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs), Quỳnh Sơn vượt qua hơn 270 hồ sơ đến từ 65 quốc gia để được xướng tên trong danh sách vinh danh diễn ra ngày 17/10 tại thành phố Hồ Châu, tỉnh Chiết Giang (Trung Quốc).

Thành công này là niềm tự hào chung của cộng đồng địa phương và ngành du lịch Việt Nam. Danh hiệu càng có ý nghĩa khi Lạng Sơn vừa được UNESCO công nhận Công viên địa chất toàn cầu vào tháng 4/2025, gia nhập mạng lưới 229 công viên địa chất thuộc 50 quốc gia.

Chìa khóa của du lịch bền vững

Với Quỳnh Sơn, danh hiệu “Làng du lịch tốt nhất” không phải là điểm đến cuối cùng mà là khởi đầu cho một hành trình mới phát triển bền vững giữa thời đại toàn cầu hóa.

Dễ thấy thành công hôm nay của ngôi làng nhỏ đến từ sự kiên định với giá trị bản địa. Trong khi nhiều điểm đến nông thôn khác chạy theo mô hình du lịch đại trà, Quỳnh Sơn chọn đi chậm mà chắc, giúp người dân hiểu rằng chỉ khi giữ được hồn làng thì du lịch mới có tương lai.

Chủ tịch xã Bắc Sơn Trịnh Minh Tuấn cho biết, ngay sau khi được vinh danh, Trung tâm xúc tiến đầu tư, thương mại và du lịch tỉnh Lạng Sơn đã cùng xã tiếp tục triển khai kế hoạch truyền thông mới, hướng đến quảng bá danh hiệu và xây dựng thương hiệu du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn trên bản đồ thế giới.

Dễ thấy thành công hôm nay của ngôi làng nhỏ đến từ sự kiên định với giá trị bản địa. (Nguồn: Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam)

Những hình ảnh về ngôi làng xanh-sạch-đẹp, những nụ cười của người dân Tày bên hiên nhà sàn, hay tiếng đàn tính ngân nga giữa thung lũng giờ đây không chỉ xuất hiện trong các phóng sự trong nước mà còn trên các kênh quốc tế.

Mỗi du khách đến Quỳnh Sơn đều có thể mang về một ký ức riêng. Có người nhớ mãi ánh hoàng hôn nhuộm vàng thung lũng, có người bị níu chân bởi những mái ngói âm dương xếp đều tăm tắp và cũng có người chỉ đơn giản tìm thấy ở đây cảm giác bình yên từ một vùng quê… Đây cũng là minh chứng sinh động cho hiệu quả của mô hình phát triển hài hòa giữa bảo tồn và du lịch, giữa văn hóa bản địa và xu thế toàn cầu hóa.

Giải thưởng “Làng du lịch tốt nhất” do UN Tourism khởi xướng là sáng kiến toàn cầu nhằm tôn vinh các điểm đến nông thôn có thành tích xuất sắc trong bảo tồn văn hóa, thiên nhiên, phát triển du lịch bền vững và nâng cao sinh kế cho cộng đồng. Danh hiệu được xét chọn dựa trên hệ thống tiêu chí nghiêm ngặt về quản trị, sáng tạo, bền vững, môi trường và đóng góp cho các Mục tiêu phát triển bền vững (SDGs) của Liên hợp quốc, trở thành chuẩn mực quốc tế cho các mô hình du lịch cộng đồng chất lượng cao. Tính đến nay, Việt Nam đã có năm làng du lịch được UN Tourism vinh danh là “Làng du lịch tốt nhất” gồm: Làng Tân Hóa (Quảng Trị), Làng Thái Hải (Thái Nguyên), Làng rau Trà Quế (Đà Nẵng), Thôn Lô Lô Chải (Tuyên Quang), Làng du lịch cộng đồng Quỳnh Sơn (Lạng Sơn). Những tên tuổi này là minh chứng rõ nét cho năng lực hội nhập và sức sống bền bỉ của du lịch nông thôn Việt Nam trong tiến trình phát triển xanh và nhân văn.

Theo baoquocte.vn  & nguoiquansat.vn