Những câu chuyện thú vị về cây tre

Không rõ tre bắt đầu xuất hiện trên trái đất từ khi nào nhưng trong suốt hàng ngàn năm, cây tre đã đóng vai trò quan trọng không thể thiếu trong cuộc sống của con người. Từ việc sản xuất vải sợi tre, quần áo và đồ nội thất cho đến việc gắn liền với truyền thống ẩm thực và nhiều ứng dụng khác, nguồn tài nguyên đáng quý này vẫn duy trì sự quan trọng vượt thời gian và tiếp tục thể hiện sức mạnh của mình trong thời hiện đại.

Ở Trung Quốc, tre được gọi là "người bạn của dân". Còn ở Ấn Độ, tre là "gỗ của người nghèo". Đối với 2 tỉ cư dân trên hành tinh này, tre còn là nguồn thực phẩm và vật liệu xây cất chỗ ở.

Người Ấn Độ gọi tre là mambu, người Trung Quốc gọi là chu, trong khi ở Nhật tre có tên gọi là take. Trên thế giới có 1.300 loại tre tập trung chủ yếu ở Nam Mỹ và châu Á, trong đó Đông Nam Á chiếm hơn 600 loại.

Thậm chí trên dãy Himalaya băng giá có loại tre mọc trên sườn núi ở độ cao 4.000m. Dù tre được sử dụng đa dạng ở vùng châu Đại Dương, Nam Mỹ và châu Phi, nhưng châu Á mới chính là chiếc nôi của tre. Xuất xứ của nó có thể từ Ấn Độ, Myanmar và quần đảo Indonesia. Người ta phát hiện ở Trung Quốc những chiếc chiếu và giỏ tre có niên đại từ 3.300 - 2.800 năm trước Công nguyên.

Bên dưới lớp đất, rễ tre tích tụ nguồn dự trữ cần thiết để măng mọc lên. Trái ngược với thân cây tăng trưởng theo đường kính, tre phát triển như một cây ăngten kéo dài ra, các đốt tre lần lượt nối nhau.

Tre thực sự là một loại cây cỏ

Tre thuộc nhóm thực vật thường xanh. Cây tre có thân gỗ và sống trong nhiều năm. Nó thuộc Bộ Hòa thảo, Phân họ Tre, Tông Tre (Bambuseae), với khoảng 1439 loài khác nhau trong 116 chi. Đây là một phân họ độc đáo trong họ cỏ (Poaceae) và là phân họ duy nhất phát triển trong môi trường rừng. Một số loài tre có kích thước rất lớn, thậm chí được coi là lớn nhất trong Bộ Hòa thảo.

Tre có thể sống hơn một thế kỷ nhưng chỉ nở hoa một lần trong suốt cuộc đời của nó

Mặc dù cây tre có thể sống trong nhiều thập kỷ, thậm chí cả thế kỷ, nhưng nhiều loài lại hiếm khi nở hoa, chỉ diễn ra một lần duy nhất trong khoảng thời gian này. Một số loại tre có thể cách nhau 40 đến 50 năm giữa các lần nở hoa. Nhưng khi tre nở hoa là dấu hiệu tre đã già và sắp bị thoái hóa. 

Tốc độ phát triển vượt bậc

Là loại cây phát triển nhanh nhất trên thế giới. Tre có khả năng tăng chiều cao mỗi ngày lên đến 88,9 inch (tương đương 3,9cm/giờ). Cảm giác như cây tre mọc nhanh trước mắt bạn.

Điều này không có ở bất kỳ loại cây nào khác ngoại trừ tre. Đạt đến chiều cao tối đa có thể lên đến 40 mét, cây tre chỉ cần từ 3-5 năm để phát triển đủ lớn để thu hoạch, so sánh với thời gian 30-50 năm của cây gỗ thông. Vì vậy, tre trở thành nguồn tài nguyên bền vững, có khả năng thay thế gỗ tự nhiên.

Tre làm trong lành môi trường sống

Theo một gợi ý về cách thức bảo vệ môi trường, trồng một hàng rào bằng tre sẽ giúp hấp thụ CO2 nhiều hơn lượng khí mà chúng thải ra và không nên hạn chế quá trình tăng trưởng của chúng. Tre mọc rất khoẻ, có thể cao thêm 30cm/ngày hoặc hơn nữa tuỳ giống. Để đạt đến chiều cao 35m, tre đã “lập trình” một chiến lược phát triển theo chiều... thẳng đứng. 

Tre có tác động tích cực đến môi trường bởi khả năng hấp thụ khí CO2. Cây tre loại bỏ 40-50% khí CO2 nhiều hơn so với cây thông thông thường và đồng thời tạo ra hơn 30% lượng oxy so với một cây thông cùng kích thước.

Tre mang lại ánh sáng

Để chế tạo chiếc bóng đèn điện đầu tiên của mình vào năm 1878, Thomas Edison phải giải quyết vấn đề sợi dây tóc. Ông phải tìm ra một loại vật liệu đủ bền để phát sinh ra điện mà không bị cháy. Thế là Edison đã thử 1.600 loại, trong đó có tóc, cotton, lanh và thậm chí cả lông voi. Sau khoảng một ngàn thử nghiệm, cuối cùng ông chọn được một loại tre Nhật.

Sống sót sau vụ nổ ở Hiroshima

Sau vụ nổ nguyên tử tại Hiroshima, Nhật Bản, tre là loài cây duy nhất còn sống sót. Nhiệt độ cực cao từ bom nguyên tử đã phá hủy hầu hết các loài thực vật, chỉ còn lại rừng tre duy nhất còn sống. Điều này chứng tỏ sức bền và khả năng tồn tại độc đáo của tre.

Cả ngành dệt may cũng tận dụng sợi tre

Sợi tre là một giải pháp thay thế nhẹ và thoáng mát cho các sợi tổng hợp truyền thống trong lĩnh vực thời trang như rayon, linen và lụa. Tại Tokyo, các nữ điều dưỡng mặc áo blouse bằng tre vì loại sợi này có chứa một tác nhân chống khuẩn tự nhiên và rất thoáng mát.

Độ cứng vượt trội, ngang bằng thép

Khả năng cơ học của tre vượt trội lên đến 2-3 lần so với gỗ thông thông thường. Cây tre có khả năng chịu lực kéo tốt hơn cả thép và cũng chịu được lực nén tốt hơn bê tông. Tỷ lệ chịu lực kéo theo khối lượng của cây tre cao gấp 6 lần so với thép.

Đặc biệt, tre còn có khả năng uốn cong tốt đến mức vượt trội, giúp dễ dàng tạo hình cho các công trình. Điều này cũng là điểm đặc biệt nổi bật giúp ngôi nhà làm từ tre chống chọi với gió xoáy và những tác động rung chấn. Vì thế, khái niệm “thép xanh” từ tre ngày càng trở thành xu hướng trong việc xây dựng những công trình độc đáo và bền vững.

Tre có khả năng tự tái sinh

Tre có khả năng phát triển mạnh mẽ và tái sinh tự nhiên. Măng tre trúc phát triển từ phần thân ẩn dưới đất và có thể liên tục sản xuất.

Sinh sản tự nhiên chủ yếu của tre diễn ra qua măng mọc từ phần thân ngầm, sau đó nẩy lên mặt đất để trở thành thân cây. Đặc điểm này giúp rừng tre phát triển và tự động tái sinh liên tục. Vì những đặc tính này, tre được xem là nguồn tài nguyên bền vững. Các công trình được làm từ tre, khi được xử lý đúng cách, có thể tồn tại và phục vụ trong hàng trăm năm.

Mầm tre trong ẩm thực Á Đông

Ở văn hóa Á Đông, mầm tre được coi là một phần quan trọng của ẩm thực truyền thống. Mầm tre linh hoạt và thơm ngon, thường được chế biến bằng cách xào hoặc hấp kèm với các loại rau khác để tạo ra những món ăn ngon miệng.

Thực phẩm cho động vật

Một món ăn được ưa thích của cả con người lẫn động vật. Món chính trong các bữa ăn của voi, trâu ở Ấn Độ hay gấu trúc ở Trung Quốc, Gorilla ở châu Phi. Còn chúng ta thì có món măng xào hay nấu canh ngon tuyệt cú mèo.

Tre không có chất độc tự nhiên

Mặc dù nhiều người có quan điểm sai về tre, nhưng thực tế là tre hoàn toàn không có chất độc hại và là lựa chọn tốt cho mọi ngôi nhà.

Tính kháng khuẩn tự nhiên

Cây tre đã được kiểm tra thí nghiệm so sánh với sợi bông trong vòng 24 giờ để kiểm tra tính kháng khuẩn. Kết quả cho thấy cây tre đã tiêu diệt hầu hết các loại vi khuẩn, trong khi sợi bông không có tác động gì đến vi khuẩn. Điều này cho thấy tre có khả năng kháng khuẩn mạnh mẽ, làm cho nó trở thành vật liệu may mặc được ưa chuộng.

Khả năng khử mùi tự nhiên

Sợi tre chứa chất diệp lục và đồng natri, giúp khử mùi, ngăn ngừa nấm mốc và vi khuẩn hiệu quả. Đó là lý do tre được sử dụng để sản xuất các sản phẩm khử mùi tốt.

Phát triển không cần bón phân

Tre chỉ phát triển ở khí hậu nhiệt đới và có khả năng phát triển tự nhiên mà không cần bón phân hoặc chăm sóc đặc biệt. Điều này là một ưu điểm lớn khi trồng tre.

Ứng dụng rộng rãi trong xây dựng nhà và chế tạo đồ gia dụng, nội thất:

Tre là loài cây được ứng dụng nhiều nhất trên thế giới. Nhờ tính linh hoạt và ưu điểm vượt trội, tre đã trở thành một phần quan trọng trong cuộc sống con người. Sự phổ biến của tre còn gia tăng khi nó được sử dụng như một thay thế cho gỗ tự nhiên.

Tre là một loại vật liệu thông minh, thẩm mỹ và rất tốt cho môi trường. Ekobo, một công ty Pháp có cơ sở sản xuất tại Việt Nam đã cho gia công các loại chén, tô, muỗng nĩa bằng tre. Thậm chí hãng Play Engine còn đưa “loại cỏ khổng lồ” này vào các bàn phím, màn hình và chuột vi tính.

Hiện nay, theo xu hướng kiến trúc xanh bền vững, tre cũng được đưa vào ứng dụng làm các công trình công cộng đẹp ấn tượng hay nhà ở dân sinh hữu ích.

Ở Việt Nam có nhiều công trình bằng tre nổi tiếng, bao gồm các công trình kiến trúc như Huyền thoại Tre ở Phú Quốc (Grand World), Trung tâm hội nghị Tre Việt (Long An), Gozo Brew House (Phú Yên), các quán cà phê và nhà hàng như Gió và Nước (Bình Dương, Tp.HCM), Bamboo Wing Restaurant (Đại Lải), cũng như các mô hình nhà ở như Nhà Tre nổi ở đồng bằng sông Cửu Long (là giải pháp nhà ở cho người dân vùng sông nước, giúp ứng phó với lũ lụt mùa mưa). Trong đó có nhiều công trình đạt giải quốc tế hoặc ghi nhận danh hiệu đặc biệt.

Bên cạnh đó, tre còn được chế biến đan lát thành các đồ thủ công mỹ nghệ xuất khẩu có giá trị cao hoặc thành gỗ tre ghép, làm ván để sản xuất đồ nội thất tinh tế.

Giải pháp tự nhiên chống côn trùng

Tre cũng có khả năng tự nhiên chống lại côn trùng và sâu bệnh, giúp bạn yên tâm rằng nó sẽ không bị áp đảo bởi côn trùng!

Một số loại tre được dùng trong y học phương Đông

Trong y học truyền thống của Trung Quốc, một số loại tre đã được sử dụng như một chất chống viêm và tấy – điều này làm cho cây tre trở nên có giá trị không chỉ về mặt thẩm mỹ mà còn về lợi ích cho sức khỏe.

Tre chế biến thành viên và bánh củi

Tre là nguồn nhiên liệu thân thiện với môi trường, hoàn hảo cho những người muốn tìm kiếm giải pháp bền vững để làm ấm ngôi nhà của họ. Viên và bánh củi làm từ tre đã qua xử lý hiệu quả, biến chúng thành lựa chọn tuyệt vời cho mùa đông này!

Sử dụng như hàng rào tự nhiên

Tận dụng khả năng tạo hàng rào tự nhiên từ cây tre! Tốc độ mọc nhanh và chiều cao ấn tượng của chúng làm cho tre trở thành sự lựa chọn hoàn hảo để tạo ra hàng rào cho vườn hoặc sân của bạn.

Cây tre chứa lượng canxi cao hơn cả sữa

Cây tre là một nguồn canxi tốt, nồng độ cao hơn cả sữa. Điều này có thể giúp xây dựng xương và răng mạnh mẽ, góp phần vào sức khỏe mạnh mẽ.

Vật liệu tốt để cách âm và cách nhiệt

Tre là vật liệu lý tưởng để cách âm tiếng ồn – rất thích hợp cho các phòng thu âm và những ngôi nhà cần bảo vệ khỏi tiếng ồn phiền phức. Hãy để cây tre làm việc làm xa tiếng ồn đi nhé!

Tre biểu trưng cho sức mạnh và bền bỉ

Người Việt Nam ngưỡng mộ sức mạnh và tính bền bỉ của cây tre, thấy nó là biểu tượng cho khả năng chịu đựng mọi thách thức mà không dễ dàng bị khắc phục.

Đặc biệt tại Việt Nam, tre gắn liền với tinh thần yêu nước của dân tộc ta từ xa xưa, các lũy tre bao bọc xóm làng, tre được sử dụng làm vũ khí đánh đuổi quân xâm lược: Từ câu chuyện Thánh Gióng, từ những chiếc cọc tre ngầm trên sông Như Nguyệt tạo thành phòng tuyến vững chắc cùng sự chỉ huy tài tình của Lý Thường Kiệt chắn đứng thành công sự tấn công của quân Tống;  tới những hầm chông tre thô sơ nhưng có võ, góp phần vào cuộc chiến đấu trường kì chống Pháp và Mỹ của dân tộc đi đến thắng lợi.

Tiềm năng tre của ngành tre Việt Nam thời đại mới:

Việt Nam có tiềm năng lớn về tre nhờ diện tích rộng, phong phú về chủng loại và các đặc tính nổi bật của tre như khả năng tái tạo nhanh, thân thiện với môi trường, độ bền cao, dễ chế biến. Tiềm năng này thể hiện ở kim ngạch xuất khẩu các sản phẩm mây tre tăng trưởng tốt và dư địa để phát triển các sản phẩm công nghiệp giá trị cao, thay thế dần các vật liệu truyền thống. 

Tiềm năng kinh tế và xuất khẩu

• Diện tích và chủng loại đa dạng:

  Việt Nam có diện tích tre lớn thứ tư thế giới với hơn 1,5 triệu ha, bao gồm nhiều loài có giá trị kinh tế cao như luồng, lùng, tầm vông.

• Kim ngạch xuất khẩu tăng trưởng:

  Kim ngạch xuất khẩu mây tre năm 2023 đạt 733 triệu USD, tăng gấp đôi so với năm 2019.

• Thị trường xuất khẩu rộng lớn:

  Sản phẩm mây tre Việt Nam được xuất khẩu đến hơn 100 quốc gia và vùng lãnh thổ, tập trung vào các thị trường EU, Mỹ và Nhật Bản.

• Dư địa phát triển:

  Mặc dù có sự tăng trưởng, thị phần của Việt Nam trên thị trường tre toàn cầu (khoảng 60 tỷ USD) còn nhỏ, chỉ chiếm chưa đến 4%.

• Sản phẩm truyền thống và công nghiệp:
• • Truyền thống: Tre được sử dụng phổ biến trong đan lát, làm đồ thủ công mỹ nghệ.
  • Công nghiệp:

           - Tre ép khối: Sản xuất ván ép, vật liệu xây dựng và nội thất thay thế gỗ.

           - Than tre hoạt tính: Làm sạch nước, không khí.

           - Sợi tre: Nguyên liệu cho ngành dệt may.

           - Bao bì sinh học: Thay thế nhựa.

• Giá trị gia tăng cao:

  Ngành công nghiệp từ tre có thể mang lại giá trị gia tăng cao hơn ngành gỗ, bởi phần lớn nguyên liệu đầu vào được sản xuất trong nước. 

• Tiềm năng môi trường và sinh kế

          - Hấp thụ carbon: Tre hấp thụ lượng lớn CO2, có lợi cho việc giảm phát thải.

          - Phục hồi đất: Giúp chống xói mòn, sạt lở và tái tạo đất.

          - Phát triển sinh kế bền vững: Cây tre tạo sinh kế cho hàng triệu lao động ở khu vực nông thôn, đặc biệt là các vùng núi. 

Lời kết

Từ sức mạnh tuyệt vời cho đến vai trò quan trọng trong văn hóa Á Đông, cây tre thực sự là một nguồn tài nguyên đáng kinh ngạc đã được sử dụng suốt hàng thế kỷ. 

Với nhiều ứng dụng và lợi ích, không khó để thấy tại sao tre vẫn luôn là nguồn tài nguyên phổ biến trên toàn thế giới. Thêm vào đó, khi thu hoạch một cách bền vững và đúng cách, nó có thể đóng góp vào bảo vệ môi trường trong khi cung cấp nguồn vật liệu bền vững cho sử dụng trong các ngôi nhà và doanh nghiệp của chúng ta.

Thắm Lê tổng hợp theo khoahoc.tv; greenyarn.vn & một số nguồn tin khác

---------

Bài học từ quý từ cây tre

Câu chuyện về cây tre Moso và bài học về lòng kiên trì

Bài học từ câu chuyện cây Tre và cây Dương xỉ: Sống là không ngừng cố gắng vươn lên

'Nhựa' từ tre bền hơn nhựa hóa thạch, phân hủy trong 50 ngày

10 sự thật thú vị về cây tre có thể bạn chưa biết