Charles Darwin - Học thuyết tiến hoá chấn động nhân loại

Cuốn sách Nguồn gốc muôn loài (On the Origin of Species, 1859) của ông nói rằng tiến hóa qua các thế hệ là do biến dị và điều này cung cấp lời giải thích khoa học cho sự đa dạng trong tự nhiên. Ông kiểm định sự tiến hóa của loài người và chọn lọc giới tính trong các cuốn Dòng dõi của Con người (The Descent of Man), Quá trình Chọn lọc Liên quan đến Giới tính (Selection in Relation to Sex), sau đó là Biểu lộ Cảm xúc ở Con người và Loài vật (The Expression of Emotions in Man and Animals). Những nghiên cứu của ông về thực vật được xuất bản trong một loạt cuốn sách. Cuốn cuối cùng của ông là về các loài địa côn trùng và ảnh hưởng của chúng đối với đất.

Tuổi thơ và quá trình học tập

Charles Robert Darwin sinh ngày 12 tháng 2 năm 1809 tại Shrewbury, Shropshire, nước Anh. Darwin là con kế út trong gia đình khá giả có sáu người con.ông nội ông là một nhà bác học có những nghiên cứu rất sâu về động vật, thực vật,khoáng chất đồng thời ông là nhà phát minh,nhà triết học,thi sĩ và bác sĩ, còn ông ngoại là người nổi tiếng với phong cách vẽ màu trên đồ gốm hết sức nổi tiếng và độc đáo. Cha ông là bác sĩ và là nhà tài chính tên Robert Darwin, mẹ ông là Susannah Wedgwood. Ngay từ lúc tám tuổi, Charles đã được biết đến lịch sử tự nhiên và sưu tập. tháng 7 năm 1817 mẹ ông qua đời. Từ tháng 9 năm 1818 ông cùng anh trai học ở ngôi trường gần nhà.

Mùa hè năm 1825 Darwin làm bác sĩ tập sự cho cha ông để chữa trị những bệnh nhân nghèo ở Shropshire. Sau đó vào tháng mười ông cùng anh trai đến Đại học Edingburgh. Ông không thích những bài giảng và phẫu thuật nên bỏ bê việc học hành. Ông học việc nhồi xác động vật (taxidermy) từ John Edmonstone, một nô lệ da đen được trả tự do mà ông mô tả là "rất dễ chịu và thông minh".

Năm thứ hai ông tham gia Hội Plinian (Plinian Society), một nhóm sinh viên đam mê lịch sử tự nhiên. Ông giúp Robert Edmund Grant tìm hiểu về giải phẫu và vòng đời của các động vật biển có xương sống. tháng 3 năm 1827 ông trình bày trước Hội Plinian phát hiện của ông về bào tử sống trong vỏ sò thực ra là trứng đĩa (skate leech). Darwin không thích những giờ giảng lịch sử tự nhiên trên lớp vì nó đề cập đến địa lý và tranh luận Neptunism và Plutonism. Ông học cách phân loại thực vật, tham gia sưu tập mẫu vật cho Bảo tàng Đại học - một trong những bảo tàng đồ sộ nhất châu Âu thời này.

Việc ông bỏ vê học hành y khoa làm cha ông nổi giận. Ông bị buộc vào trường Christ’s College, Cambridge để học cử nhân thần học, vì cha ông muốn con trai mình trở thành mục sư Anh giáo và đây là bước đầu để chuẩn bị. Darwin nhập học vào tháng 1 năm 1828. Tuy nhiên, ông thích cưỡi ngựa săn bắn hơn học. Người anh em bà con giới thiệu ông với nhóm sưu tầm bọ. Ông hăng hái tham gia và có vài phát hiện được đăng trên tập Minh Họa Côn Trùng Học của Stevens. Ông là bạn thân đồng thời là môn đệ của giáo sư thực vật John Stevens Henslow. Ông có cơ hội gặp những nhà tự nhiên học hàng đầu khác. Mặc dù lơ là việc học nhưng ông cũng tập trung chăm chỉ khi các kỳ thi đến gần. Trong kỳ thi cuối khóa tháng 1 năm 1831 ông làm bài tốt và đỗ hạng mười trong tổng số 178 sinh viên tốt nghiệp.

Darwin ở Cambridge tới tháng 6 năm đó. Ông học thuyết tự nhiên của Paley - lý thuyết đề cập đến vấn đề thừa kế trong tự nhiên và giải thích thích nghi là tác động của Chúa thông qua những quy luật tự nhiên. Ông đọc cuốn sách mới xuất bản của John Herchel nói về mục đích cao cả nhất của triết học tự nhiên là hiểu những quy luật của nó thông qua lý luận quy nạp dựa trên quan sát. Ông còn đọc cuốn Personal Narrative của Alexander von Humboldt. Với nhiệt huyết muốn cống hiến cho khoa học, Darwin dự định học xong sẽ đến Tenerife cùng bạn bè để nghiên cứu lịch sử tự nhiên vùng nhiệt đới. Để chuẩn bị cho chuyến đi, ông đã theo học lớp địa lý của Adam Sedgwick, sau đó cùng ông này đi lập bản đồ địa tầng ở Wales trong mùa hè. Ông trở về nhà và nhận được thư giới thiệu của Henslow cho vị trí nhà tự nhiên học trên tàu MHS Beagle đi thám hiểm và vẽ bản đồ bờ biển Nam Mỹ. Cha của Darwin lúc đầu phản đối kế hoạch vì ông cho rằng chuyến đi chỉ lãng phí thời gian. Sau đó, em rể ông thuyết phục để Darwin đi và cuối cùng ông cũng chấp nhận.

Tuổi thơ và quá trình học tập

Charles Robert Darwin sinh ngày 12 tháng 2 năm 1809 tại Shrewbury, Shropshire, nước Anh. Darwin là con kế út trong gia đình khá giả có sáu người con.ông nội ông là một nhà bác học có những nghiên cứu rất sâu về động vật, thực vật,khoáng chất đồng thời ông là nhà phát minh,nhà triết học,thi sĩ và bác sĩ, còn ông ngoại là người nổi tiếng với phong cách vẽ màu trên đồ gốm hết sức nổi tiếng và độc đáo. Cha ông là bác sĩ và là nhà tài chính tên Robert Darwin, mẹ ông là Susannah Wedgwood. Ngay từ lúc tám tuổi, Charles đã được biết đến lịch sử tự nhiên và sưu tập. tháng 7 năm 1817 mẹ ông qua đời. Từ tháng 9 năm 1818 ông cùng anh trai học ở ngôi trường gần nhà.

Mùa hè năm 1825 Darwin làm bác sĩ tập sự cho cha ông để chữa trị những bệnh nhân nghèo ở Shropshire. Sau đó vào tháng mười ông cùng anh trai đến Đại học Edingburgh. Ông không thích những bài giảng và phẫu thuật nên bỏ bê việc học hành. Ông học việc nhồi xác động vật (taxidermy) từ John Edmonstone, một nô lệ da đen được trả tự do mà ông mô tả là "rất dễ chịu và thông minh".Trong thời gian học ở Đại học Edingburgh, Darwin bỏ bê việc học y khoa. Sau đó ông học ở Đại học Cambridge, ở đây người ta khuyến khích đam mê nghiên cứu khoa học^[. 

Năm thứ hai ông tham gia Hội Plinian (Plinian Society), một nhóm sinh viên đam mê lịch sử tự nhiên. Ông giúp Robert Edmund Grant tìm hiểu về giải phẫu và vòng đời của các động vật biển có xương sống. tháng 3 năm 1827 ông trình bày trước Hội Plinian phát hiện của ông về bào tử sống trong vỏ sò thực ra là trứng đĩa (skate leech). Darwin không thích những giờ giảng lịch sử tự nhiên trên lớp vì nó đề cập đến địa lý và tranh luận Neptunism và Plutonism. Ông học cách phân loại thực vật, tham gia sưu tập mẫu vật cho Bảo tàng Đại học - một trong những bảo tàng đồ sộ nhất châu Âu thời này. 

Việc ông bỏ vê học hành y khoa làm cha ông nổi giận. Ông bị buộc vào trường Christ’s College, Cambridge để học cử nhân thần học, vì cha ông muốn con trai mình trở thành mục sư Anh giáo và đây là bước đầu để chuẩn bị. Darwin nhập học vào tháng 1 năm 1828. Tuy nhiên, ông thích cưỡi ngựa săn bắn hơn học. Người anh em bà con giới thiệu ông với nhóm sưu tầm bọ. Ông hăng hái tham gia và có vài phát hiện được đăng trên tập Minh Họa Côn Trùng Học của Stevens. Ông là bạn thân đồng thời là môn đệ của giáo sư thực vật John Stevens Henslow. Ông có cơ hội gặp những nhà tự nhiên học hàng đầu khác. Mặc dù lơ là việc học nhưng ông cũng tập trung chăm chỉ khi các kỳ thi đến gần. Trong kỳ thi cuối khóa tháng 1 năm 1831 ông làm bài tốt và đỗ hạng mười trong tổng số 178 sinh viên tốt nghiệp.

Darwin ở Cambridge tới tháng 6 năm đó. Ông học thuyết tự nhiên của Paley - lý thuyết đề cập đến vấn đề thừa kế trong tự nhiên và giải thích thích nghi là tác động của Chúa thông qua những quy luật tự nhiên. Ông đọc cuốn sách mới xuất bản của John Herchel nói về mục đích cao cả nhất của triết học tự nhiên là hiểu những quy luật của nó thông qua lý luận quy nạp dựa trên quan sát. Ông còn đọc cuốn Personal Narrative của Alexander von Humboldt. Với nhiệt huyết muốn cống hiến cho khoa học, Darwin dự định học xong sẽ đến Tenerife cùng bạn bè để nghiên cứu lịch sử tự nhiên vùng nhiệt đới. Để chuẩn bị cho chuyến đi, ông đã theo học lớp địa lý của Adam Sedgwick, sau đó cùng ông này đi lập bản đồ địa tầng ở Wales trong mùa hè. Ông trở về nhà và nhận được thư giới thiệu của Henslow cho vị trí nhà tự nhiên học trên tàu MHS Beagle đi thám hiểm và vẽ bản đồ bờ biển Nam Mỹ. Cha của Darwin lúc đầu phản đối kế hoạch vì ông cho rằng chuyến đi chỉ lãng phí thời gian. Sau đó, em rể ông thuyết phục để Darwin đi và cuối cùng ông cũng chấp nhận.

Hành trình của tàu Beagle

Hành trình của tàu Beagle, 1831-1836

Chuyến hành trình lập bản đồ bờ biển kéo dài năm năm. Trong suốt thời gian này Darwin dành thời gian ở trên đất liền để tìm hiểu địa lý và sưu tập lịch sử tự nhiên. Ông ghi chép cẩn thận những quan sát và những giả thuyết của mình. Ông thường xuyên gửi những mẩu vật đến Cambridge và thư viết về nhật ký hành trình cho gia đình. Mặc dù thường xuyên bị say sóng, nhưng đa số ghi chép về động vật học của ông liên quan đến các loài động vật biển có xương sống.

Trong chuyến dừng chân đầu tiên ở St Jago, Darwin phát hiện được nhiều vỏ sò biển trên vách đá núi lửa. Thuyền trưởng FitzRoy đưa ông đọc tập một cuốn Địa Lý Cơ Bản của Charles Lyell. Quan sát của Darwin kiểm chứng cho giả thuyết của Charles Lyell nói rằng các vùng đất được nâng lên hoặc hạ xuống qua một khoảng thời gian dài. Darwin hình thành lý thuyết để viết một cuốn sách về địa lý. Đến Brazil, Darwin bị rừng nhiệt đới cuốn hút. Tuy nhiên, cảnh nô lệ ở đây làm ông thấy thương xót.

Khi HMS Beagle khảo sát bờ biển Nam Mỹ, Darwin đã giả thuyết về địa chất và sự tuyệt chủng của động vật có vú khổng lồ.

Ở Punta Alta, Patagonia, ông khám phá hóa thạch của những loài hữu nhũ khổng lồ bị tuyệt chủng trên vách đá bên cạnh những vỏ sò biển hiện đại. Điều này cho thấy rằng những loài này bị tuyệt chủng mà không gặp phải thảm họa hoặc biến đổi khí hậu. Ông nhận dạng được loài Megatherium nhỏ bé, với lớp giáp bằng sừng mà lúc đầu ông thấy giống như phiên bản thu nhỏ của loài ẩm dillos địa phương. Phát hiện này làm nhiều người thích thú khi họ quay về Anh. Trong quá trình đi sâu vào đất liền để khám phá địa lý và thu thập hóa thạch ông có thêm những hiểu biết về xã hội, chính trị và nhân chủng về người bản địa cũng như thực dân. Đi sâu hơn về phía Nam ông thấy những đồng bằng gồm những lớp đá cuội và vỏ sò nằm liên tiếp nhau. [...]. Ông đọc tiếp tập hai cuốn sách của Lyell. Ông công nhận cách nhìn của Lyell về "trung tâm khởi tạo" của mọi loài. Tuy nhiên, những phát hiện và giả thuyết của ông lại mâu thuẫn với ý tưởng của Lyell về biến đổi dần dần (smooth continuity) và sự tuyệt chủng.

Trong chuyến đi này của tàu Beagle, có ba người Fuegians được đem về Anh trong một năm và sau đó đưa trở lại để làm nhà truyền giáo. Darwin thấy những người này thân thiện, có văn hóa, trong khi đó những người bản địa là "những thổ dân khốn khổ, thấp kém". Darwin cho rằng sự khác biệt này cho thấy sự tiến bộ về văn hóa chứ không phải do chủng tộc. Khác với những nhà khoa học khác, Darwin nghĩ không có ranh giới bất khả giữa con người và động vật. Sau một năm, nhiệm vụ truyền giáo dừng lại. Một người Fuegian được đặt tên Jemmy Button sống như người bản địa khác, lấy vợ, và không muốn quay lại Anh.

Ở Chilê, Darwin gặp một trận động đất. Nhờ vậy ông thấy được vùng đất đã được nhô cao lên và kèm theo nó là các lớp vỏ trai. Trên dãy Andes ông thấy vỏ sò, vài hóa thạch cây cối từng sống trên bãi biển. Ông lập luận rằng khi mặt đất nhô lên thì những biển đảo chìm xuống và các bãi san hô hình thành nên các vòng san hô.

Trên địa vùng Quần đảo Galapagos mới hình thành, Darwin tìm kiếm bằng chứng để chứng minh những loài hoang dã ở đây được bắt nguồn từ tổ tiên "trung tâm sáng tạo". Ông phát hiện vài loài chim nhại giống với loài tìm thấy ở Chile nhưng khác với các loài ở trên các đảo khác. Ông nghe nói những loài rùa có mai khác nhau cho biết chúng từ đảo nào nhưng không sưu tập được. Những con chuột túi và thú mỏ vịt ở Úc có hình dạng khác thường làm Darwin nghĩ rằng có hai Tạo hóa riêng biệt. Ông thấy người Úc bản địa "vui tính và dễ chịu". Ông cũng lưu ý sự định cư của dân châu Âu đã tàn phá cuộc sống họ như thế nào.

Tàu Beagle tìm hiểu cách hình thành các vòng san hô của quần đảo Cocos. Điều này cũng giúp cũng cố thêm giả thuyết của Darwin. Thuyền trưởng FitzRoy bắt tay viết nhật ký tàu Beagle. Sau khi đọc nhật ký của Darwin, FitzRoy đề nghị hai người cộng tác để viết chung một cuốn sách. Nhật ký của Darwin được biên tập thành một tập riêng biệt về lịch sử tự nhiên.

Đến Mũi Hảo Vọng, Darwin và FitzRoy gặp John Herschel, người đã ngợi ca lý thuyết thống nhất của Lyell là giả định về "điều bí ẩn của những bí ẩn, sự thay thế các loài tuyệt chủng bởi các loài khác" là "một nhân tố tương phản với một tiến trình kỳ diệu". Trên đường quay về nước Anh, Darwin ghi chú rằng nếu như những nghi ngờ của ông về chim nhại, rùa và vùng Falkland Island Fox là đúng, thì "những yếu tố này bác bỏ giả thuyết về Loài". Sau đó ông cẩn thận thêm "có thể" trước "bác bỏ". Sau này ông viết những yếu tố này "dường như đem lại ánh sáng cho nguồn gốc các loài".

Khởi đầu cho Lý Thuyết Tiến Hóa

tháng 12 năm 1835, một năm trước khi trở về Anh, những bức thư của Darwin được thầy của mình là Henslow giới thiệu cho cộng đồng những nhà tự nhiên học. Ông nhanh chóng nổi tiếng. Darwin về đến Anh ngày 2 tháng 10 năm 1836. Ông ghé thăm nhà ở Shrewbury để gặp họ hàng của mình, sau đó nhanh chóng đến Cambridge gặp thầy Henslow. Ông gợi ý Darwin tìm những nhà tự nhiên học để phân loại các mẫu sưu tập, chính ông cũng nhận phân loại những mẫu thực vật. Cha của Darwin tài trợ để ông nghiên cứu như nhà khoa học độc lập. Darwin phấn khích tìm khắp các viện nghiên cứu ở Luân Đôn các chuyên gia để phân loại mẫu vật.

Charles Lyell háo hức đến gặp Darwin lần đầu ngày 29 tháng mười. Ông giới thiệu với Darwin nhà giải phẫu Richard Owen, người đang trên đường đến Luân Đôn. Trường Cao đẳng Giải phẫu Hoàng gia (Royal College of Surgeons) nơi Owen nghiên cứu có trang thiết bị để phân tích những mẫu xương hóa thạch Darwin đã thu thập. Owen bất ngờ khi thấy những con lười (sloth) tuyệt chủng, một bộ xương gần hoàn chỉnh (của loài Scelidotherium, lúc bây giờ chưa biết tới), một hộp sọ giống loài gặm nhấm có kích thước sọ hà mã trông như của một con lợn nước (capybara) khổng lồ (của loài Toxodon). Có nhiều mãnh giáp của loài Glyptodon. Những loài bị tuyệt chủng này có mối liên hệ gần gũi với những loài sống ở Nam châu Mỹ.

Darwin đến ở Cambridge vào giữa tháng 12 để sắp xếp công việc và biên tập lại nhật ký hành trình. Ông viết báo cáo khoa học đầu tiên nói về những vùng đất rộng lớn ở Nam Mỹ đang dần trồi lên. Lyell nhiệt thành giúp đỡ ông trình bày trước Hội Địa lý ở Luân Đôn ngày 4 tháng 1 năm 1837. Cũng ngày hôm đó, ông trình bày những mẫu vật động vật hữu nhũ và chim cho Hội Động vật Học. Nhà cầm học (ornithologist) [[John Gould nhận thấy những con chim mà Darwin đã lầm tưởng là những quạ, chim yến hồng, chim mỏ to thực ra là mười hai loài chim sẻ khác nhau. Ngày 17 tháng hai Darwin được bầu làm thành viên Hội Địa lý, nơi mà Lyell đang nắm chức chủ tịch. Lyell giới thiệu những phát hiện của Owen về những hóa thạch Darwin sưu tầm. Ông nhấn mạnh rằng sự thay đổi dần dần của các loài trải qua các vùng địa lý cũng cố cho ý tưởng của ông về thống nhất.

Đầu tháng ba, Darwin chuyển đến Luân Đôn để tiện cho công việc. Ông tham gia cộng đồng các nhà khoa học và savants của Lyell. Ông gặp được Charles Babbage, người mô tả Chúa là người lập trình cho các định luật. Lá thư của John Herschel về "bí ẩn của những bí ẩn" của các loài mới hình thành được bàn luận rộng rãi.

Đến giữa tháng 7 năm 1837 Darwin bắt tay viết Sự Biến Đổi của các Loài. Trên trang 36 của cuốn vở tựa là "B" này ông viết "Tôi nghĩ" bên trên cây tiến hóa. Trong lần gặp đầu tiên để trao đổi chi tiết những phát hiện của mình, Gould nói với Darwin những con chim nhại Galápagos trên các hòn đảo là những loài độc lập chứ không chỉ là các biến thể của nhau. Ngoài ra, những con chim hồng tước (wren) thuộc vào họ chim sẽ (finch). Hai con đà điểu cũng thuộc các loài khác nhau. Ngày 14 tháng ba Darwin thông báo rằng sự phân bố của chúng thay đổi đi về phía nam.

Giữa tháng ba Darwin đưa ra giả định là có khả năng "một loài biến đổi thành loài khác" để giải thích sự phân bố theo địa lý của các loài đang sống như đà điểu và các loài đã tuyệt chủng như Macrauchenia (trông như con guanaco khổng lồ). Ông phác họa một nhánh dòng dõi, và sau đó là một nhánh di truyền của một cây tiến hóa đơn lẻ. Với cây tiến hóa này thì "Thật vô nghĩa khi nói một loài vật tiến bộ hơn loài khác", và như vậy là bác bỏ giả thuyết tiến triển tuyến tính độc lập từ dạng này sang dạng khác tiến bộ hơn của Lamarck.

Làm việc quá mức và cái chết

Khi đang nghiên cứu về Sự Biến đổi, Darwin vướng vào các việc khác nữa. Vừa viết Nhật ký Hải hành, ông vừa biên tập và xuất bản các báo cáo khoa học về những mẫu sưu tầm. Được Henslow giúp sức, ông còn giành được phần thưởng 1000 bảng Anh tài trợ cho cuốn sách nhiều tập Động vật học. Darwin hoàn thành cuốn Nhật ký ngày 20 tháng 7 năm 1837 (ngày Nữ hoàng Victoria lên ngôi), sau đó các bằng chứng trong cuốn sách còn phải được sửa chữa lại.

Darwin gặp phải vấn đề sức khỏe do làm việc dưới áp lực. Ngày 20 tháng 12 ông bị triệu chứng tim đập nhanh. Bác sĩ khuyên ông ngừng làm việc để đến vùng quê nghỉ trong vài tuần. Sau khi về thăm Shrewsbury ông đến họ hàng ở Maer Hall, Staffordshire. Những người ở đây lại quá háo hức muốn ông kể về chuyến đi (trên tàu Beagle) nên ông không được nghỉ ngơi nhiều. Chú Jos của ông chỉ ông xem một mảnh đất có bọt đá biến mất dưới đất mùn. Ông chú nghĩ có thể là do côn trùng đất và điều này gợi ý cho "một lý thuyết mới mẽ và quan trọng" về vai trò của côn trùng trong việc hình thành đất trồng trọt. Darwin trình bày kết quả trước Hội Địa lý vào ngày 1 tháng mười một.

William Whewell thúc giục Darwin nhận chức thư ký Hội Địa lý. tháng 3 năm 1838, sau vài lần từ chối thì cuối cùng Darwin cũng nhận lời. Mặc dù miệt mài viết và biên tập các báo cáo, Darwin cũng tạo nên những tiến bộ đáng kể về thuyết Sự Biến Đổi. Ông tận dụng mọi cơ hội có được để chất vấn các chuyên gia tự nhiên học cũng như những người có kinh nhiệm thực tế như nông dân, người nuôi chim bồ câu... Càng về sau nghiên cứu của ông còn lấy thông tin có từ người thân, con cái, người làm việc nhà, hàng xóm, những người định cư và những người cùng đi trên tàu Beagle hồi trước. Ông còn đưa con người vào giả thuyết của mình. Ngày 28 tháng 3 năm 1838 ông thấy một con đười ươi trong sở thú và ghi chú nó có hành động giống như trẻ em.

Do làm việc quá sức, tháng 6 năm đó ông bị đau dạ dày, đau đầu và triệu chứng bệnh tim. Cho đến hết đời, ông liên tục bị hành hạ bởi đau dạ dày, ói, phỏng nặng, tim đập bất thường, run và các bệnh khác. Nguyên nhân bệnh tình của ông đến giờ vẫn không rõ, và những cố gắng điều trị đều không mấy thành công.

Ngày 23 tháng 6 ông đến Scotland để nghỉ ngơi. Đến tháng bảy ông đã hoàn toàn bình phục và quay lại London tiếp tục nghiên cứu. Ông đọc cuốn Thảo luận về Nguyên lý của Dân số.

tháng 10 năm 1838, tức là mười lăm tháng kể từ khi tôi bắt đầu phân tích có hệ thống, tôi bắt gặp cuốn sách của Malthus bàn về Dân số. Qua quan sát hành vi của động thực vật suốt thời gian dài, tôi đã được biết cuộc đấu tranh sinh tồn hiện diện ở mọi nơi. Nó ngay lập tức làm tôi nảy ra ý nghĩ là trong những hoàn cảnh như vậy những biến dị phù hợp với môi trường sống sẽ được bảo tồn, còn những biến dị bất lợi sẽ bị tiêu diệt. Kết quả của quá trình này là một loài mới ra đời. Vậy là cuối cùng tôi cũng có một lý thuyết để nghiên cứu...

Malthus cho rằng nếu dân số không được kiểm soát thì nó sẽ phát triển theo cấp số nhân và sớm vượt ngưỡng cung lương thực (được biết với khái niệm thảm họa Malthusian). Darwin - với nền tảng kiến thức của mình - đã nhanh chóng nhận ra điều này cũng được áp dụng cho ý tưởng của de Candolle về "cuộc chiến giữa các loài" cây và đấu tranh sinh tồn giữa các loài hoang dã. Điều này giải thích được tại sao số lượng cá thể trong một loài được giữ tương đối cân bằng. Các loài luôn sinh sản vượt quá nguồn cung thức ăn, những biến dị thuận lợi có các cơ quan tốt hơn để sinh tồn và được truyền lại cho con cháu của chúng, trong khi đó những biến dị bất lợi sẽ bị mất đi. Hệ quả là một loài mới được hình thành.

Ngày 28 tháng 12 năm 1838 ông ghi chú lại phát hiện mới mẻ này, và mô tả đó như là việc "chèn" những cấu trúc thích nghi vào những khoảng trống của tự nhiên do những cấu trúc yếu hơn bị loại bỏ đã để lại. Đến giữa tháng mười hai, ông nhận thấy điểm tương đồng giữa việc những nông dân chọn ra những giống gia súc sinh sản tốt nhất với sự chọn ngẫu nhiên từ những cá thể trong Thuyết tự nhiên Malthusian (Malthusian Nature). Mỗi phần của cấu trúc mới đều phù hợp với thực tế và hoàn hảo. Ông thấy sự so sánh này là "phần đẹp đẽ của lý thuyết". Ngày 24 tháng 1 năm 1839 Darwin được bầu làm Thành viên Hội Hoàng gia.

Cả đời Darwin luôn say mê làm việc trong khi thể chất vốn không được khoẻ lại thường hay ốm đau, bệnh tật. Ông mất 19/4/1882 thọ 73 tuổi.

Thành công

Sau chuyến đi huyền thoại vòng quanh thế giới trong 5 năm trời, Charles Darwin đã đi đến một lý thuyết làm chấn động nền tảng khoa học của thế kỉ 19: loài người có họ hàng với loài vượn!

Trong cuốn sách "Nguồn gốc muôn loài" (The Origin of Species) xuất bản năm 1959, ông đã đưa ra một quan điểm có tính chất cách mạng nói rằng tất cả các loài sinh vật, từ con kiến cho đến con voi, đều nằm trong vòng chọn lọc của tự nhiên. Những con vật thích nghi với tự nhiên sẽ tồn tại; những con không thích nghi sẽ bị diệt vong.

Vào tháng 4 năm 1860, nhà sinh vật học người Anh Thomas Henry Huxley đã đặt ra thuật ngữ Darwinism (Học thuyết Darwin).

Nhà thờ và công chúng đã bị sốc nặng vì cuốn sách trên. Ngay cả nhiều nhà khoa học cùng thời cũng phản bác Darwin. Họ kêu: "Con người do Chúa trời tạo ra... Con người là loài siêu đẳng, độc nhất vô nhị." Những cuộc tranh cãi bùng lên xoay quanh một quan điểm cốt yếu: sự sống trên Trái Đất diễn ra như thế nào.

Nhưng rồi gần 100 năm trôi qua, sau khi nhiều bằng chứng khoa học đã được khám phá trong thế kỷ 20, Lý thuyết tiến hóa của Darwin đã được toàn thể cộng đồng khoa học chấp nhận vào khoảng những năm 1930-1950, thừa nhận chọn lọc tự nhiên là cơ chế tiến hóa của sự sống. 

Khám phá của Darwin là lý thuyết thống nhất cho các ngành khoa học sinh vật vì có thể đưa ra lời giải thích duy lý cho sự đa dạng loài.

Những câu chuyện ít biết về Darwin

Darwin đã từng bị phản đối bởi nhiều tôn giáo

Tôn giáo thường có nhiều vấn đề và quan niệm mà đi khác  với con đường của khoa học, nhất là trong thời kì ngày xưa khi mà mọi vấn đề khúc mắc của thế giới đều được giải thích qua các truyền thuyết. Các nhà khoa học theo đó đã luôn có một khoảng thời gian bị các tôn giáo (đặc biệt là các tôn giáo độc thần) ghét bỏ. Và Charles Darwin cùng những nghiên cứu của ông cũng đã đối mặt với những phản ứng tiêu cực từ Kitô giáo, đạo Tin Lành, Do Thái giáo và Hồi Giáo. Hung hăng nhất trong số đó là vài hệ phái bảo thủ của đạo Tin Lành

Trong một cuốn tự truyện của mình, Darwin đã hồi tưởng lại việc mình đã bị chế giễu bởi các sĩ quan tàu HMS Beagle như thế nào. Những người này là tín đồ Thiên Chúa Giáo và họ cho rằng những điều viết trong Kinh Thánh là đúng còn nhà khoa học Darwin chỉ là kẻ điên. Thực ra bản thân Darwin không phải là một tín đồ của bất kì giáo phái nào nhưng ông cũng không có tư tưởng bài trừ tôn giáo, theo lời tự sự, tuổi trẻ ông luôn có một niềm tin vững vàng rằng Chúa có tồn tại và những linh hồn là bất tử. Tuy nhiên sau này khi tới Brazil và tiếp xúc sâu hơn với thiên nhiên, khoa học nghiên cứu, ông đã bắt đầu quãng thời gian khó khăn trong tư tưởng của mình, dần đặt câu hỏi về sự tồn tại của Chúa và những niềm tin thời trẻ cũng lu mờ đi. Sau này, ông miêu tả rằng niềm tin thời tuổi trẻ của mình giống như là cảm giác “mù màu”.

Thích được thử nhiều mùi vị món ăn

Ngay từ thời học đại học, Darwin đã tham gia một nhóm gọi là Câu lạc bộ ẩm thực Glutton mà ở đó các thành viên sẽ tới mỗi tuần để “thử” các món ăn kì lạ, những món ăn thường mà chẳng ai muốn ăn. Có lẽ đây cũng là một phần trong niềm đam mê với tự nhiên, hoang dã của ông. Nhóm Glutton không ăn những món tráng miệng hay đồ uông kì lạ mà thường là ăn những loài chim hoang dã khác nhau. Sau quãng thời gian  đại học, đi nhiều vùng trên thế giới trên tàu HMS Beagle, ông vẫn tiếp tục sở thích này của mình. Trong chuyến đi tới nhiều vùng trên thế giới, ông đã thử qua không biết bao nhiêu mùi vị các con vật. Ông còn miêu tả trong hồi kí của mình về một loài gặm nhấm có màu socola là loại thịt ngon nhất ông từng nếm thử. Thậm chí loài chim hoàn toàn mới mang tên ông Rhea Darwinii cũng đã được ông thưởng thức trên bàn ăn của mình.

Sau này khi tới quần đảo Galapagos thậm chí đã cưỡi rùa cạn và uống chất lỏng từ bong bóng của chúng. Thứ này được ông miêu tả là khá trong trẻo và chỉ mang một hương vị đắng rất nhẹ. Khi tới đến khu vực Nam Mỹ, cuộc du hành vị giác của ông còn phong phú hơn, ông thậm chí đã được ăn thịt báo. Càng đi sâu vào thế giới tự nhiên, Darwin càng không ngại ngần thử sức ở những loại thức ăn kì dị hơn. Cho đến bây giờ để kỉ niệm cuộc đời và cuộc phiêu lưu sành ăn của ông, những người hâm mộ đã tổ chức những bữa ăn vào khoảng thời gian tháng hai hằng năm. Đó là những bữa tối làm theo phong cách chế biến từ càng nhiều loài càng tốt từ lớp thú, giáp xác tới côn trùng đều đủ cả.

Nguồn cảm hứng của Karl Marx

Một số người đổ lỗi cho lý thuyết của Darwin về căn bệnh của chủ nghĩa tư bản. Một vài người đã nắm lấy lý thuyết chọn lọc tự nhiên và áp dụng nó ngay lập tức cho nền kinh tế xã hội, từ đó sinh ra học thuyết Darwin xã hội. Tín đồ của học thuyết này tin rằng kinh tế thành công hay thất bại của một cá thể con người cũng giống như cuộc đấu tranh của động vật để tồn tại trong rừng. Những người này không khuyến khích sự hỗ trợ của chính phủ cũng như các hoạt động từ thiện giúp đỡ người nghèo bởi họ tin rằng loài người sẽ phát triển hơn nếu như những người nghèo này không tồn tại. Hai người đàn ông được coi là giàu nhất trong thời kì này Andrew Carnegie và John Rockefeller là tín đồ của học thuyết. Họ thừa nhận rằng lý thuyết chắc chắn ảnh hưởng đến sự tăng trưởng và tham làm của chủ nghĩa tư bản trong đầu thế kỉ 20. Do vậy, phần lớn những người phản đối chủ nghĩa tư bản không ủng hộ cho thuyết chọn lọc tự nhiên.

Tuy nhiên, sự thật lại ngược lại, thuyết chọn lọc tự nhiên của Darwin lại có một sự ảnh hưởng lớn tới mặt bên kia của thế giới. Trong khi học thuyết Darwin xã hội coi lý thuyết của Darwin như một cách để biện minh cho sự tham lam và áp bức thì Karl Marx lại xem chúng là một câu chuyện ngụ ngôn cho đấu tranh giai cấp. Nhà triết học nổi tiếng người Đức đã thấy rằng Nguồn gốc các loài của Darwin là cơ sở sinh học của chủ nghĩa xã hôi. Ông nói rằng cuộc đầu tranh và tồn tại của các loài khẳng định sự tồn tại của đấu tranh tầng lớp mà ông thấy xảy ra trong xã hội. Một tầng lớp cũng giống như một sinh vật, chiến đấu để tồn tại trong một môi trường thù địch, áp bức và bóc lột. Rõ ràng là với cả hai phía, học thuyết Darwin đều có những ảnh hưởng khá quan trọng.

Nhà tâm lý học Charles Darwin

Trong chuyến du hành cùng tàu Beagle, Darwin đã có vinh dự được tiếp xúc với rất nhiều các nền văn hóa mang nhiều sắc màu khác nhau trên thế giới. Tất nhiên là ở một số nơi rào cản ngôn ngữ đã ngăn cản ông giao tiếp với người đại phương nhưng những cảm xúc được bày tỏ như niềm hạnh phúc, sự giận giữ, buồn bã hay sợ hãi đều được ông ghi nhớ. Ông đã lưu ý rằng những cảm xúc đến từ nền văn hóa khác nhau được thể hiện rất khác nhau. Và đây chính là nền tảng cơ sở để ông đi vào nghiên cứu một chút trong vấn dề tâm lý học, phát triển ra một khái niệm phổ quát về emotions (cảm xúc). Ông đã thực hiện trao đổi nhiều thư từ với nhiều nhà khoa học để nghiên cứu hiện tượng này, trong đó có một bác sĩ người Pháp tên là Guillaume-Benjamin-Amand Duchenne. Duchenme đã nghiên cứu cơ mặt và cho rằng khuôn mặt con người có thể thể hiện tới 60 loại cảm xúc khác nhau. Trong quá trình trao đổi, Darwin đã không đồng ý rằng 60 là con số đúng. Ông tin rằng chỉ có một vài trong số các cảm xúc là phổ biến với tất cả con người. Để kiếm tra ông đã tiến hành thí nghiệm và hầu như tất cả những người tham gia thể hiện được các cảm xúc chung như tức giận, hạnh phúc sợ hãi nhưng với nhưng cảm xúc còn lại mọi người thể hiện khá khó hiểu và không giống nhau. Điều này đã khẳng định giả thuyết của Darwin rằng chỉ một vài cảm xúc là mọi người có những thể hiện khá giống nhau cũng như con số 60 cảm xúc tổng quát cho cơ mặt con người là không đúng.

Ngoài nghiên cứu về cảm xúc, ông còn quan tâm tới khái niệm lòng từ bi và tin rằng cảm giác của chúng ta về đạo đức và lòng từ bi là xuất phát từ mong muốn tự nhiên để giảm bớt sự đau khổ cho người khác. Và thật trùng hợp là quan điểm này giống với lời dạy trong Phật giáo Tây Tạng.

Darwin và sự cân nhắc trong chuyện hôn nhân

Nhà khoa học tài ba này đã có một cuộc hôn nhân đầy hạnh phúc cùng người em họ đời thứ nhất Emma Wedgewood. Hôn lễ của họ đã diễn ra vào ngày 29 tháng 1 năm 1839. Tuy nhiên, vào thời điểm vài tháng trước khi cầu hôn người vợ của mình, ông đã rất đắn đo trước khi bước vào cuộc sống hôn nhân.

Bình thường ông hay ghi chú những quan sát về sự sinh sản của động vật nên ông cũng dùng cách này để ghi những ý nghĩ về cuộc sống. Ông dùng hai mảnh giấy trên đó ghi hai cột "Lấy vợ" và "Không lấy vợ". kèm theo những ưu và nhược tương ứng. Điểm lợi bao gồm "bạn đồng hành và là bạn đời khi về già... dù sao cũng hơn vật nuôi", điểm bất lợi là "có ít tiền hơn để mua sách".

Darwin cũng đã thuyết phục việc nên có con rằng: "Trẻ con (nếu điều đó làm hài lòng Chúa) - đối tượng để yêu thương và chơi đùa cùng - bằng cách nào đó cũng tốt hơn một con chó". Cuộc sống cũng sẽ thi vị hơn với "một người bạn đời chung thủy", "một người vợ hiền bên bếp lửa với sách và âm nhạc", "một cuộc sống không lo béo phì và bệnh tật... dù mất thời gian"

Darwin luôn là một con người bay bổng, thích tự do và đặt ra cho mình nhiều kế hoạch du lịch khám phá. Ngoài ra công việc nghiên cứu khoa học cũng rất quan trọng, nếu kết hôn ông sẽ bị bó buộc với trách nhiệm và kiếm tiền. Ông đã lo lắng tự hỏi: "liệu mình có thể phải sống ở London như một tù nhân?" và nhiều lần lo sợ một cuộc sống nghèo đói với con cái nheo nhóc. Tuy nhiên thì cuối cùng ông cũng ra quyết định kết hôn và thực hiện việc đó khá nhanh chóng.

Sau khi đã có quyết định cho riêng mình ông bàn với cha ông. Họ đến thăm Emma vào ngày 29 tháng 7 năm 1838. Trái với lời khuyên của cha, ông không ngỏ lời cầu hôn mà chỉ nói với Emma những ý tưởng của ông về Sự Biến Đổi.

Ngày 11 tháng mười một cũng trong năm đó, ông quay lại Maer và ngỏ lời cầu hôn Emma, lần này ông cũng nói những ý tưởng của mình về Sự Biến Đổi. Cô nhận lời. Những lá thư sau đó cô cho biết mình đánh giá cao sự cởi mở của Darwin khi chia sẻ những điểm khác biệt giữa họ, đồng thời bày tỏ niềm tin sâu sắc của cô vào Unitarrian và lưu ý những nghi ngờ của ông sẽ chia cách họ khi đã qua đời ra sao. Darwin quay lại Luân Đôn để tìm mua nhà và lại bị những căn bệnh hành hạ. Emma viết cho ông nói rằng hãy nghỉ ngơi và lưu ý "Đừng bị bệnh nữa à Charley, cho đến khi em đến sống cùng anh và chăm sóc cho anh". Darwin tìm được căn nhà tên Macaw Cottage ở phố Gower, sau đó chuyển nguyên "bảo tàng" của ông đến đây. 

Ngày 29 tháng hai, ngay sau đó cả hai lên tàu đến ngôi nhà mới của mình ở Luân Đôn. Darwin đã cùng vợ sống hạnh phúc bên nhau suốt 43 năm cho đến khi ông mất vào năm 1882. Họ đã có với nhau mười mặt con. Cuộc hôn nhân của ông được ví như lời giải nhiệm mầu phá vỡ niềm tin cho rằng tình yêu và công việc không thể cùng tồn tại.

Lời nguyền gia tộc

Là cha đẻ của thuyết tiến hóa, người đã tạo ra cuộc cách mạng về di truyền học của loài người, nhưng Charles Robert Darwin lại không thể thay đổi được lời nguyền mang tính di truyền của chính gia tộc mình.

Từ năm 1839-1858, Darwin và Emma sinh được 10 người con, nhưng 3 đứa trẻ đã chết khi còn nhỏ. Trong số đó, đứa con gái được ông cưng chiều nhất, Anne chết năm 10 tuổi vì viêm phổi. Sau này, nhà sinh vật học vĩ đại viết trong cuốn sách của mình: “Cả gia đình đã mất đi niềm vui”. Em gái của Anne, Mary sau khi sinh được 23 ngày cũng qua đời, còn đứa em trai tiếp theo Charles chết khi được 18 tháng vì nhiễm bệnh sốt phát ban. Những đứa con còn sống của họ phần lớn yếu ớt và nhiều bệnh tật, trong đó 3 người sau này bị vô sinh.

Charles Darwin cùng một trong những người con, William Erasmus Darwin
Nỗi bất hạnh đó dường như ám ảnh hầu hết các thành viên trong gia tộc Darwin. Trong số 62 người thuộc thế hệ sau, có tới 38 người không thể sinh con, còn tỷ lệ tử vong lên tới 30%. Bản thân Charles Darwin ngay từ thời trẻ cũng mắc rất nhiều bệnh, trong đó có căn bệnh kỳ quái về da. Cho đến cuối đời, ông luôn bị hành hạ bởi các căn bệnh như đau dạ dày, đau đầu, tim, run tay… Người ta đã nhắc tới một lời nguyền độc ác nào đó với dòng họ có nhiều nhà khoa học hàng đầu này, song mãi tới gần đây, nguyên nhân mới được các nhà nghiên cứu Mỹ tìm ra: Bi kịch của gia tộc Darwin chính là do những cuộc hôn nhân cận huyết thống.

Các học giả Tim Bella thuộc Đại học Ohio, Gonzalo Alvarez và Francisco Ceballos thuộc Đại học Santiago de Compostela đã nghiên cứu 176 thành viên thuộc 4 thế hệ của gia tộc Darwin và phát hiện ra ông bà ngoại của Charles Darwin cùng mang họ Wedgwood. Mẹ của ông sau khi kết hôn đổi sang họ Darwin, còn bản thân ông sau này lại cưới chị họ bên ngoại, người mang họ Wedgwood. Khi đưa dữ liệu về sự liên hệ của 2 dòng họ Wedgwood và Darwin vào một phép tính, người ta tính được “chỉ số giao phối cận huyết” của họ là 0,063%. Điều đó có nghĩa, trong số gene mà con cái của Darwin thừa hưởng từ bố mẹ, có 6,3% là tương đồng.

Nhìn từ góc độ di truyền học hiện đại, gene của một đứa trẻ có ½ đến từ bố và ½ đến từ người mẹ. Có một số gene gây bệnh di truyền là gene ẩn, nếu chỉ có bố hoặc mẹ mang gene này, thì khi tiếp nhận, gene gây bệnh ở thế hệ sau cũng có thể là gene ẩn. Tuy nhiên, nếu cả bố và mẹ đều cùng mang, ở thế hệ sau nó sẽ trở thành gene hiện. Vì vậy, “chỉ số giao phối cận huyết” càng cao, tỷ lệ con cái thừa hưởng gene mang bệnh hiện càng lớn vì chúng không được sự bù đắp gene tốt từ bố hay mẹ. Đó chính là nguyên nhân khiến thế hệ sau của những cuộc hôn nhân gần huyết thống mắc nhiều bệnh và có khả năng miễn dịch thấp.

Thực ra, Charles Darwin cũng đã có những dự cảm về việc này, ông cũng từng phát hiện ra trong các công trình nghiên cứu của mình rằng thế hệ sau của những thực vật tạp giao so với thế hệ sau của những thực vật không lai tạo có gene ưu việt hơn, khỏe hơn và sức sống mạnh mẽ hơn. Từ kết quả đó, ông lờ mờ nhận ra rằng việc kết hôn cận huyết thống của gia đình mình là không ổn và nghi ngờ chính điều đó dẫn đến bi kịch của thế hệ sau.

Tuy vậy, thời Darwin sống là thế kỷ 19, việc kết hôn cận huyết thống trong các gia đình giàu có để giữ gìn tài sản và ảnh hưởng của dòng họ là chuyện không hiếm gặp. Theo thống kê, ở Anh khi đó có khoảng 10% dân số có quan hệ gần gũi. Một vài người ở thời đại đó cũng bắt đầu nhận ra “hôn nhân cận huyết thống khiến đời sau câm điếc bẩm sinh”. Năm 1870, Darwin gửi thư cho người hàng xóm, nghị sỹ Anh John Rubauk, đề nghị điều tra dân số toàn quốc để kết luận về tình trạng thế hệ sau của những cuộc hôn nhân cận huyết thống, tuy nhiên yêu cầu này bị từ chối.

Những câu nói kinh điển của Darwin

- A man’s friendships are one of the best measures of his worth.

- To kill an error is as good a service as, and sometimes even better than, the establishing of a new truth or fact.

- A man who dares to waste one hour of time has not discovered the value of life.

- Ignorance more frequently begets confidence than does knowledge: it is those who know little, and not those who know much, who so positively assert that this or that problem will never be solved by science.

- How paramount the future is to the present when one is surrounded by children.

- The highest possible stage in moral culture is when we recognize that we ought to control our thoughts.

- In the long history of humankind (and animal kind, too) those who learned to collaborate and improvise most effectively have prevailed.

- The love for all living creatures is the most noble attribute of man.

- A scientific man ought to have no wishes, no affections, – a mere heart of stone.

- We stopped looking for monsters under our bed when we realized that they were inside us.

 

Thắm Lê tổng hợp theo vi.wikipedia.org, genk.vn, Người thành công (Youtube)

Thuyết tiến hoá của Darwin đã sai?